Diyabet, vücudun kan şekerini (glukoz) düzenleyemediği bir metabolik hastalıktır. Kan şekerinin yükselmesi, kalp, böbrek, göz, sinir ve damar gibi organlara zarar verebilir. Bu nedenle, diyabetli bireylerin kan şekerini kontrol altında tutmaları çok önemlidir.
Kan şekerini kontrol etmenin en etkili yollarından biri, sağlıklı beslenmektir. Diyabetli bireyler için uygulanacak diyet, kısıtlayıcı değil, dengeli ve çeşitli olmalıdır. Diyabet diyeti, karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, mineral ve posa içeren besinlerden oluşmalıdır. Ancak bu besinlerin miktarı, çeşidi ve zamanlaması konusunda dikkatli olmak gerekir.
Diyabet diyetinin temel kuralları şunlardır:
Karbonhidrat alımını dengelemek: Karbonhidratlar, kan şekerini en çok etkileyen besin grubudur. Bu nedenle, karbonhidrat alımı, günlük enerji ihtiyacına, fiziksel aktiviteye ve ilaç tedavisine göre ayarlanmalıdır. Karbonhidrat kaynakları olarak, tam tahıllar, baklagiller, sebzeler, meyveler, süt ve yoğurt gibi besinler tercih edilmelidir. Şeker, bal, pekmez, reçel, marmelat, tatlı, pasta, kek, çikolata, gazlı içecekler, meyve suları gibi basit şekerlerden kaçınılmalıdır.
Protein alımını yeterli tutmak: Proteinler, vücudun yapı taşlarıdır. Kan şekerini etkilemezler, ancak yağ içeriklerine göre kolesterol seviyesini etkileyebilirler. Bu nedenle, protein kaynakları olarak, yağsız veya az yağlı et, tavuk, balık, yumurta, peynir, yoğurt, süt, tofu, soya gibi besinler seçilmelidir. Kızartma, kavurma, pane, soslu yemekler yerine haşlama,ızgara, fırın, buğulama gibi pişirme yöntemleri kullanılmalıdır.
Yağ alımını sınırlamak: Yağlar, enerji veren besinlerdir. Kan şekerini
etkilemezler, ancak fazla alındığında kilo artışına ve kolesterol seviyesinin yükselmesine neden olabilirler. Bu nedenle, yağ alımı, günlük enerji ihtiyacının %25-30’unu geçmemelidir. Yağ kaynakları olarak, zeytinyağı, hindistan cevizi yağı, tereyağı, avokado, zeytin, fındık, ceviz, badem, fıstık, keten tohumu, chia tohumu gibi sağlıklı yağlar tercih edilmelidir. Trans yağlar, margarin, kızartma yağları, işlenmiş etler, şarküteri ürünleri, pastane ürünleri gibi sağlıksız yağlardan uzak durulmalıdır.
Vitamin, mineral ve posa alımını artırmak: Vitamin, mineral ve posa, vücudun sağlıklı çalışması için gerekli olan besin öğeleridir. Kan şekerini dengeler, bağışıklık sistemini güçlendirir, sindirim sistemini düzenler, kolesterolü düşürür ve tokluk hissi verirler. Vitamin, mineral ve posa kaynakları olarak, sebze, meyve, tam tahıl, baklagil, kuruyemiş, tohum, kefir, turşu, sirke gibi besinler tüketilmelidir. Günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve, 2-3 porsiyon tam tahıl, 1-2 porsiyon baklagil, 1-2 porsiyon kuruyemiş veya tohum önerilmektedir.
Su tüketimine dikkat etmek: Su, vücudun en önemli bileşenidir. Kan şekerini etkilemez, ancak vücutta su kaybına neden olabilir. Bu nedenle, günde en az 2-3 litre su içilmelidir. Ayrıca elektrolit dengesini sağlamak için tuz, potasyum, magnezyum, kalsiyum gibi mineralleri yeterli miktarda almak önemlidir.
Diyabetli bireyler için beslenme planı, kişinin yaşına, cinsiyetine, boyuna, kilosuna, fiziksel aktivite düzeyine, ilaç tedavisine ve kan şekeri seviyesine göre değişir. Bu nedenle, diyabet diyeti mutlaka bir diyetisyen tarafından hazırlanmalıdır. Ancak genel olarak, diyabet diyetinde şu noktalara dikkat edilmelidir :
Öğün sayısı ve saatleri: Diyabetli bireyler, kan şekerini dengede tutmak için düzenli ve dengeli beslenmelidir. Günde 3 ana, 3 ara öğün olacak şekilde 6 öğün beslenmeye özen gösterilmelidir. Öğün araları 2-3 saat olmalıdır. Öğün atlamamak, aç kalmamak, aşırı yememek önemlidir. Öğün saatlerine uyum sağlamak, ilaç tedavisinin etkinliğini artırır.
Porsiyon kontrolü: Diyabetli bireyler, besin gruplarının miktarlarına dikkat etmelidir. Karbonhidrat, protein ve yağ alımı, kan şekerini etkilediği için belirli sınırlar içinde olmalıdır. Porsiyon kontrolü yapmak için, tabak bölümleme yöntemi, avuç içi yöntemi, ölçü kapları veya tartı kullanılabilir. Ayrıca, besin etiketlerini okumak, besin değerlerini bilmek de faydalıdır.
Glisemik indeks (GI) ve glisemik yük (GY): Glisemik indeks, bir besinin kan şekerini yükseltme hızını gösteren bir değerdir. Glisemik yük ise, bir besinin kan şekerini yükseltme miktarını gösteren bir değerdir. Diyabetli bireyler, kan şekerini yavaş yükselten, düşük veya orta GI ve GY değerine sahip besinleri tercih etmelidir. Yüksek GI ve GY değerine sahip besinler ise, kan şekerini hızlı yükselttiği için sınırlı tüketilmelidir. GI ve GY değerleri, besinlerin çeşidi, işlenme şekli, pişirme yöntemi, tüketim miktarı ve diğer besinlerle birlikte tüketilmesi gibi faktörlerden etkilenir.
Alkol tüketimi: Alkol, kan şekerini hem yükseltebilir hem de düşürebilir. Bu nedenle, diyabetli bireyler, alkol tüketimine çok dikkat etmelidir. Alkol tüketimi, doktorun onayı ile ve sınırlı miktarda yapılmalıdır. Alkol tüketirken, karbonhidrat içeren içeceklerden kaçınılmalı, yanında karbonhidrat, protein ve yağ içeren bir atıştırmalık alınmalı, kan şekeri sık sık kontrol edilmelidir.